-
1 батырып кидерү
= батырып кию нахлобу́чить (ша́пку) -
2 батырып кию
-
3 батырып үтерү
boğmak (batırıp öldürmek) -
4 тел батырып сүз әйтү
= тел күтәреп сүз әйтү1) сказа́ть (что-л.) предосуди́тельное, непотре́бное2) сказа́ть в лицо́ -
5 батыру
суга батыру — топи́ть; потопи́ть; утопи́ть в воде́; погружа́ть/погрузи́ть в во́ду
былчыракка батыру — всего́ замара́ть гря́зью
тиргә батыру — вогна́ть в пот
кайгыга батыру — поверга́ть/пове́ргнуть в го́ре (тоску́)
2) вонза́ть, вогна́ть, втыка́тьтешләрен батыру — вонза́ть зу́бы (о ком-л.)
хәнҗәр батыру — вонза́ть кинжа́л
көрәкне җиргә батыру — втыка́ть лопа́ту в зе́млю
кадакны батыру — вогна́ть гво́здь ( в дерево)
3) перен. предава́ть/преда́ть (других, чтобы спасти, возвеличить себя или укрепить своё положение) || преда́тельствобашканы батырып, үзеңне коткару — предава́я други́х, спасти́ себя́
4) перен. пря́тать, укрыва́ть || укрыва́ние; укрыва́тельствоурланганны батыру — укрыва́ть кра́деное
5) в знач. нареч. батырып во всю мощь, в упо́рбатырып карау — смотре́ть в упо́р, во все глаза́
батырып эшләү — рабо́тать во всю мочь
батырып әйтү — сказа́ть в упо́р, пря́мо в глаза́
•- батырып кидерү
- батырып кию -
6 батыр
1. сущ.1) геро́й, до́блестный мужчи́на; мо́лодец, молодчи́на; смельча́к••батырга да ял кирәк — посл. и геро́ю ну́жен о́тдых
батыр батырып әйтмәс, батырып әйтсә - кайтмас — посл. мо́лодец не торо́пится со сло́вом, а ска́жет - так уж вы́полнит ска́занное
батыр үләр - даны калыр — посл. геро́й умира́ет - сла́ва остаётся
батыр юлы такыр түгел, иярченнәр такырайта — посл. путь геро́я не гла́дкий, де́лают его́ гла́дкими после́дователи
2)а) богаты́рь, храбре́ц, хра́брый во́ин••батыр үсенсә - бер уклык — посл. зазна́вшийся богаты́рь - на одну́ стрелу́
батыр ятып үлмәс — погов. (букв. геро́й не умира́ет в посте́ли)
батырны ук алмый — посл. (букв. богатыря́ стрела́ не берёт)
батыр - яуда, чичән дауда беленер — посл. (букв. богаты́рь познаётся в бою́, а бард - в спо́ре)
батыр ярасыз булмас, ярасы дәвасыз булмас — посл. (букв. богаты́рь без ран не быва́ет, но ра́ны его́ излечи́мы)
яу башлаган батыр булыр, дау башлаган хатын булыр — посл. (букв. би́тву начина́ет богаты́рь, ссо́ру начина́ет же́нщина и́ли нача́вший ссо́ру подо́бен же́нщине)
б) обозначе́ние и́мени геро́ев леге́нд и ска́зокАкъял батыр — геро́й, е́здящий на ло́шади с бе́лой гри́вой
Гали батыр — богаты́рь Али́ ( герой восточных сказок)
Чура батыр — богаты́рь Чура́ ( реальное историческое лицо XVI столетия)
Салсал батыр — геро́й ска́зок перси́дского происхожде́ния
Камыр батыр — богаты́рь, сде́ланный из те́ста ( герой приключенческих сказок)
3)а) сила́ч; атле́т; боре́ц ( в национальной борьбе)••җиңелгән батыр көрәштән туймас — посл. побеждённый боре́ц не уста́нет
б) чемпио́н ( в национальной борьбе)••2. прил.бер мәйданда ике батыр булмас — посл. на одно́й аре́не двух чемпио́нов не быва́ет
хра́брый; сме́лый; до́блестныйбатыр сугышчы — до́блестный во́ин
••3. нареч.батыр булсаң - йөрәктән, көчле булсаң - беләктән — посл. храбре́ц силён се́рдцем, сила́ч - плечо́м
хра́бро, сме́ло, до́блестно- батыр калубатыр сугышу — хра́бро сража́ться
- батыр кычкыру
- батырга каршы чыгу
- батырлар үлеме -
7 тел
I сущ.1)а) анат. язы́к (человека и животных) || языково́й; -язы́чныйтел очы — ко́нчик языка́
арткы тел авазлары — заднеязы́чные зву́ки
тел дигән арыслан теш дигән текмә артында торсын — (посл.) скрипи́ зуба́ми, но терпи́ - не проговори́сь (букв. лев, называ́емый языко́м, до́лжен находи́ться за частоко́лом, называ́емым зуба́ми)
сыерның сөте җиленендә түгел, телендә — (посл.) молоко́ коро́вы не в вы́мени, а на языке́ (т. е. больше кормов - больше молока)
б) язы́к, язычо́к, вы́ступ в фо́рме языка́ялкын телләре — языки́ пла́мени
шәл теле — вы́ступ волни́стого кра́я ша́ли
2)а) в разн. знач. язы́к, речь || языково́й, речево́йгарәп теле — ара́бский язы́к
рус теле — ру́сский язы́к
чит тел — иностра́нный язы́к
тел культурасы — культу́ра языка́
язма тел — пи́сьменный язы́к
дуслык теле — язы́к дру́жбы
тел чаралары — языковы́е сре́дства
теле татлы, күңеле таплы — (погов.) речь его сладка́, а душа́ гадка́
б) перен. о системах выражения, изображения язы́ксызым - техника теле — чертёж - э́то язы́к те́хники
музыка теле белән әйтү — вы́сказать языко́м му́зыки
3) язы́к, язычо́к, язычки́ (щеколды, колокола, колокольчика, ботинка и т. п.)4) ма́ятник ( настенных часов)5) стре́лка весо́вүлчәү теле бер генә — (посл.) стре́лка весо́в то́лько одна́ ( правда всегда однозначна)
6) кла́виша, пла́нка (гармони, баяна)тальян гармунның телләре көмеш микән, җиз микән? — ( песня) сере́бряные ли, лату́нные ли кла́виши у талья́нки?
7) пи́щик (внутри гармони, баяна и т.п)8) язычо́к, зазу́брина ( крючка)9) боро́дка ( ключа)10) перен. доно́с, я́беда, спле́тня, кля́узакеше өстеннән тел әйтү — кля́узничать (букв. вы́сказать кля́узу) о друго́м челове́ке
11) перен. язы́к (человек из лагеря противника, используемый для получения информации)разведчиклар тел алып кайттылар — разве́дчики привели́ языка́
12) в ф. исх. п. телдән, теленнән у́стно || у́стныйтелдән әйтү — вы́сказать у́стно
телдән җавап — у́стный отве́т
13) в ф. направит. п. телгә языко́м, на слова́хтелгә батыр, эшкә факыр — (посл.) языко́м трепа́ть ма́стер, а на де́ле слаб
•- тел агы- тел аклавы
- тел аклыгы
- тел гыйлеме
- тел белеме
- тел тартыгы
- тел шартлау
- тел чыртлау••тел аерылу — говори́ть на ра́зных языка́х (не понимать друг друга по причине разности целей, понимания вещей и т. п.)
тел белән әйткесез — невырази́мый слова́ми
тел белән тегермән кору (тарттыру) — говори́ть (обеща́ть) мно́го, но ничего́ не де́лать; моло́ть языко́м; трепа́ться
тел белән телү (тетү) — бичева́ть сло́вом; жечь глаго́лом
тел беркетү — договори́ться, заключи́ть сою́з (в тайне или в стороне от кого-л.); см. тж. сүз беркетү
тел бирәне — груб. болту́н, говору́н ( который не может остановиться)
теле (телләре) бәйле (баглы) — не мо́жет, не име́ет пра́ва говори́ть
тел кашу — чеса́ть язы́к (языко́м); говори́ть не к ме́сту
тел күтәрмәү — возде́рживаться/воздержа́ться от ли́шних слов ( по тактическим соображениям)
тел күтәрелү — см. тел бару
тел озайту — распуска́ть/распусти́ть язы́к ( осуждая начальство); пуска́ть, распространя́ть слу́хи, неуго́дные вышестоя́щим
тел саклау — ума́лчивать/умолча́ть, промолча́ть из уваже́ния ( к старшим)
тел сөяксез — язы́к-то без косте́й
тел тибрәнү — захоте́ть сказа́ть; чуть не сказа́ть
тел тибрәтү (тибрәндерү) — (спокойно, ласково) (что-то) промо́лвить
тел тидерерлек түгел — не́ к чему придра́ться; ни сучка́, ни задо́ринки; кома́р но́са не подто́чит
тел тию — приходи́ться/прийти́сь, задева́ть/заде́ть (обвиня́ть)
тел тиярлек түгел — см. тж. тел тигесез
тел тотлыгу — см. тотлыгу
тел туздыру — болта́ть зря; трепа́ть языко́м
тел уйнату — игра́ть слова́ми, заи́грывать на слова́х
тел чарлау — остри́ть, зубоска́лить; точи́ть ля́сы
тел чишелү — разговори́ться; станови́ться/стать разгово́рчивым; расколо́ться
тел чишү — открыва́ть/откры́ть секре́ты; разглаша́ть та́йну; доверя́ть ду́шу (мы́сли)
тел чылату — немно́го попи́ть ( необязательно хмельное)
тел шомарту (таптау, юкарту) — моло́ть чушь; точи́ть ля́сы
тел язу — выдава́ть/вы́дать секре́т ( под нажимом или невольно)
телгә алынган (алынмыш) — упомя́нутый
телгә беткән — бо́йкий || бо́ек на язы́к
телгә йозак салу — запреща́ть/запрети́ть говори́ть
телгә килешү — см. телгә килү 3)
телгә оста (чая, үткен, шәп) — бо́йкий || бо́ек на язы́к, речи́стый
телдән-телгә — из уст в уста́ (о распространении легенд, слухов, новостей и т. п.)
телдән төшмәү — быть у всех на уста́х
телдән төшү — переста́ть упомина́ться, вспомина́ться; забыва́ться ( о человеке)
телдән ычкыну — срыва́ться/сорва́ться с языка́
теле татлы (баллы) — сладкоречи́вый || сладкоречи́в
теле тезенә җитә — ма́стер на злы́е слова́, ре́чи
теле чарланган (шомарган) — навостри́лся говори́ть; язы́к непло́хо подве́шен
теле юка — речи́ст и сладкоречи́в
телен кыскарту — в разн. знач. укороти́ть язы́к, заста́вить замолча́ть
телен чыгарып — изо все́х си́л, вы́сунув язы́к
теленә (телеңә) салыну (салышу) — заводи́ть/завести́ спор, перебра́нку, см. тж. телләшү
теленә шайтан төкергән — его́ не переспо́ришь (букв. чёрт плю́нул ему́ на язы́к)
теленнән табу — пострада́ть из-за своего́ языка́
телне (телеңне, телегезне, телен, телемне) тешләү — вдруг замолча́ть, сообрази́в, что собира́лся сказа́ть ( или уже сказал) ли́шнее
телеңне йотарсың — язы́к ( вместе с пищей) прогло́тишь ( такой вкусный); па́льцы обли́жешь
телеңне сындырырсың — язы́к слома́ешь ( о выговаривании сложного слова)
- тел ачутелеңне тайдырма — не говори́ так краси́во
- тел әйләндерү
- тел әйләнмәү
- тел бару
- тел батырып сүз әйтү
- тел күтәреп сүз әйтү
- тел белән әйтү
- теле белән әйтү
- тел бәйләндергеч
- тел бәйләнү
- тел кагу
- тел кайтару
- тел кату
- тел көрмәкләнү
- тел көрмәлү
- тел күтәрү
- тел кычыту
- тел очы
- тел очына килү
- тел өстендә
- тел сату
- тел сүтү
- тел тегермәне
- тел тигесез
- тел тидергесез
- тел тидерү
- тел төбе
- тел яздыру
- тел яшерү
- телгә алу
- телгә алыну
- телгә керү
- телгә килү
- теле авызга сыймау
- телең авызыңа сыймау
- телең авызга сыешмау
- теле авызга сыешмау
- теле ачылу
- теле кору
- теле озын
- теле телгә йокмый
- теле чыгу
- телен аркылы тешләп
- телне аркылы тешләп
- телен ачу
- телен белү
- телен йоту
- теленең тупсасы юк
- телне тыю
- тел бистәсе
- тел кузгату
- телдән калу
- телен табу
- телне кыска тоту II сущ.; этногр.язы́ческая моли́тва, за́говорелан теле — за́говор от змей; слова́, кото́рыми загова́ривают змей
тел уку — произнести́ за́говор
чәчәк теле — за́говор от о́спы
-
8 тел күтәреп сүз әйтү
См. также в других словарях:
батыру — 1. (Бату) 2. Баш киемен күз һәм колакларга төшереп кию 3. Кадау, кадап кертү. Нәр. б. эченә кертеп яки төшереп кую, яшерү 4. күч. Иптәшлеккә, тугрылыкка хыянәт итеп, башка берәүне бәләгә калдыру, һәлак итү, сату. БАТЫРЫП КАРАУ – Текәп, текәлеп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
батырма — с. Батырып куела торган б. насос … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кадау — 1. Очлы үткен нәрсә белән чәнчү 2. Очлы әйберне көч белән батырып, кертеп кую 3. Нәр. б. булавка, энә белән эләктереп, беркетеп кую … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ману — 1. Берәр нәрсәне сыеклыкка яки таралучан, сибелүчән әйбергә тидереп яки батырып алу. Юешләтү, чылату 2. Буяу; әйбергә берәр төс бирү өчен аңа буяу сеңдерү. Йөгертү (I) 3. күч. Бик каты сугу, кундыру … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мина — 1. Җиргә күмеп яки суга батырып куела торган шартлагыч снаряд 2. Миномет снаряды 3. Торпеда. МИНА КЫРЫ – Миналар куелган урын, мәйдан … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тешләү — 1. Авызга кабып, теш белән кисеп аеру, сындыру яки өзү. Вак кабымнар белән ашау 2. Кабып авызда тоту; тешләр белән кысып тоту 3. Тешләр белән эләктереп кысып, тешләрне батырып яралау, авырттыру (хайваннар, җәнлекләр тур.) күч. Чәнчү, эләктерү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тырнау — 1. Тырнак яки тояк очы белән батырып берәр йомшак нәрсәне яралау, ерту, сызгалау 2. Очлы яки каты нәрсә белән сыдырып эз ясау 3. Каты нәрсә сыдырылып тәнне авырттыру, эзләр калдыру тур. 4. күч. Күңел, шик, йөрәк сүзләре белән килгәндә: өзлексез… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чайкау — I. 1. Юыла торган әйбернең керен, пычрагын, сабынын бетерер өчен чиста суга батырып бер яктан икенче якка йөртеп юу 2. Дезинфекцияләү, чистарту яки дәвалау максаты белән юу (мәс. авызны). II. ЧАЙКАУ – 1. Гаҗәпләнү, риза булу, хуплауны һ. б. ш.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чыландыру — 1. Юешләү; су тидерү, су сеңдерү. Каплау, юешләү (күз яшьләре) 2. Тиешле үзлекләр бирү өчен суга, берәр эремәгә батырып тоту … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чылату — 1. Юешләү; су тидерү, су сеңдерү. Каплау, юешләү (күз яшьләре) 2. Тиешле үзлекләр бирү өчен суга, берәр эремәгә батырып тоту … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
химиялық шабуылға қарсы сөмке — (Противохимическая сумка) жеке химиялық шабуылға қарсы пакеттің көмегімен залалсыздандыру мүмкін болмайтын қатты залалданған бөлімше жеке құрамының денесі мен қару жарағын дегазациялауға арналған санитарлық нұсқаушының сөмкесі. Сөмкеде әрқайсысы… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу